شگفت انگیزترین کلیساهای جهان در ایران
- مجموعه: مکانهای زيارتي ايران و جهان
وقتی در ایران حرف از کلیسا به میان می آید، بیشترمان یاد کلیسای «وانک» در اصفهان و یا «سرکیس» در تهران می افتیم ولی کمتر کسی است که بداند کوچک ترین کلیساهای جهان در ایران قرار دارد. در این مطلب سری می زنیم به سه کلیسای کوچک که در ایران ساخته شده اند.
1. کلیسای «سرخ آباد»
برای دیدن کوچک ترین کلیسای جهان باید به کدام کشور بروید؟ ایتالیا، ارمنستان، آمریکا و ...؟ ما به شما می گوییم که لازم نیست به خارج از مرزهای ایران بروید. فقط کافی است چمدان تان را ببندید و به روستای «سرخ آباد» در شهرستان «سوادکوه» بروید. روبروی ایستگاه راه آهن سرخ آباد و در کنار جاده اصلی با فاصله دو کیلومتر از ورسک، روی تونل راه آهن را که نگاه کنید، این کلیسا را خواهید دید.
«سرخ آباد» نام این کلیسای کوچک است که قدمتش به دوره پهلوی اول بر می گردد. این اثر در تاریخ 7 مرداد 1382 با شماره ثبت 9271 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
«سرخ آباد» نام این کلیسای کوچک است که قدمتش به دوره پهلوی اول بر می گردد
کلیسای 9 متری
کوچک ترین کلیسای جهان که در سمت شرقی جاده سوادکوه و در 90 کیلومتری جنوب شهر قائم شهر قرار دارد، پلانی مستطیل شکل دارد. طول و عرض این کلیسا 3 متر در 3 متر است.
اگر شما هم جزو آن دسته از افرادی هستید که با دیدن عکس هایی از فضای داخلی و خارجی این کلیسا از خود می پرسید اصلا چرا باید محل عبادتی به این کوچکی را در این موقعیت مکانی و زمانی ساخت، باید بدانید که بر سردر این کلیسا نوشته هایی به زبان ایتالیایی حک شده است که این موضوع پژوهشگران را به این باور رسانده که کلیسای «سرخ آباد» در اوایل دوران پهلوی برای انجام مراسم مذهبی کارکنان راه آهن توسط مهندسان مسیحی که ملیت ایتالیایی داشته و برای ساخت راه آهن به سوادکوه آمده بودند، احداث شده است. کارشناسان در این باره می گویند که در واقع این کلیسا محل عبادت این مهندسان و کارگران بوده است.
کلیسایی از آجر و گچ
مهدی ایزدی معاون میراث فرهنگی استان مازندران درباره این کلیسای کوچک می گوید: «بنای کلیسای سرخ آباد از آجر و گچ است و پایین بنا نیز از کاهگل ساخته شده و سقفش دارای پوششی از حلب گالوانیزه است. کف این بنا، سیمانی است و دیوارهایش نیز به وسیله سیمان سفید پوشانده شده است.»
کف این بنا سیمانی است و دیوارهایش نیز به وسیله سیمان سفید پوشانده شده است.» مطالعات صورت گرفته نشان می دهد که کلیسای سرخ آباد سوادکوه در یک دوره زمانی به خاطر عدم رسیدگی و مرمت، آسیب دیده اما اهالی روستا سعی کرده اند با دستان خودشان این بنا را ترمیم کنند تا از خطر نابودی نجات پیدا کند. این مرمت خیلی ابتدایی بوده و به صورت تخصصی انجام نشده است. البته تاریخ دقیقی از زمان مرمت بنا به دست روستاییان ثبت نشده است.
سال ها پیش کلیسای سرخ آباد سوادکوه به خاطر این که در موقعیت مکانی سختی قرار داشت، از نظرها پنهان و متروک شد و کمتر کسی می دانست این بنا چه قدمت و تاریخچه ای دارد اما در روز هفتم مرداد 82 این محل مذهبی به ثبت ملی رسید و با حمایت میراث فرهنگی مرمت شد. این روزها حال این بنا خوب است و توانسته زیر بارش امسال هم دوام بیاورد.
مهدی ایزدی می گوید کلید این کلیسای کوچک دست فرد امین مردم بومی آن منطقه است: «این روزها هیچ فرد مسیحی به این کلیسا مراجعه نمی کند و بی تردد است اما این کلیسا فقط به خاطر این که یک بنای تاریخی مهم است زیر نظر میراث فرهنگی است و هر چند وقت یک بار کارشناسان میراث فرهنگی، موقعیت و سلامت این کلیسای کوچک را بررسی می کنند.»
2. کلیسای جانوسلو
بعد از این که با کوچک ترین کلیسای جهان در ایران آشنا شدیم با روستای سرخ رود خداحافظی می کنیم و راهی شهر ارومیه می شویم تا یکی دیگر از کلیساهای کوچک را از نزدیک ببینیم. این کلیسای کوچک «مریم مقدس (س)» نام دارد.
یکی دیگر از کلیساهای شگفت انگیز ایران، کلیسای «رمیم مقدس» نام دارد که در نزدیکی روستای «جانوسلو» در شهر ارومیه قرار دارد. قدمت این بنای مربع شکل که فقط 16 متر وسعت دارد، به قرن هفتم میلادی بر می گردد. این کلیسا در دامنه یک تپه مشرف به شهر ارومیه قرار دارد که از دو طرف، باغ های پر درخت آن را احاطه کرده اند.
یکی دیگر از کلیساهای شگفت انگیز ایران، کلیسای «رمیم مقدس» نام دارد
نام یک سیاهپوست
جالب است بدانید نام این روستا از نام یک فرد سیاهپوست انگلیسی که از مبلغان کلیسای پروتستان بوده، گرفته شده است. مطالعات تاریخی نشان می دهد که پروتستان ها دو قرن قبل به این منطقه آمده و در آنجا ساکن شده اند و در گذشته بسیاری از مردم این روستا ارمنی و آشوری بوده اند. این روزها روستای جانوسلو حدود 500 نفر جمعیت دارد که بیشتر ساکنان آن پیرو مذهب اسلام هستند. افراد بومی و ریش سفید این منطقه می گویند که با گذشت زمان کم کم آشوری ها و ارامنه ساکن در این روستا به شهرهای دیگر مهاجرت کرده اند.
با کمی گشت و گذار در روستا و بررسی مکان های تاریخی اش می توان فهمید که مهاجرت این افراد به هیچ وجه باعث نشده تا مکان ها و عبادتگاه های مربوط و مخصوص به این افراد مرمت نشود و از بین برود بلکه هنوز هم در این روستا بناها و عبادتگاه های آشوری ها و ارامنه با دقت حفاظت شده و کلیددار دارد.
کلیسای «مریم مقدس (س)» نیز یکی از همین بناهاست که سال ها پیش برای عبادت توسط ارامنه ساخته شده بود، گرچه امروزه کمتر کسی برای عبادت به این مکان می آید ولی حتی این مسئله هم باعث نشده است که کلیسای «مریم مقدس» اهمیت خود را در میان مردم این روستا از دست بدهد بلکه هنوز هم این بنا به عنوان یک مکان ماندگار در میراث فرهنگی ایران از توجه خاصی برخوردار است.
کلیسایی از قرن هفتم میلادی
وقتی درباره قدمت این مکان صحبت می شود، اهالی بومی و قدیمی روستای جانوسلو حرف های زیادی برای گرفتن دارند. برخی از آنها می گویند این کلیسا از هزار و 300 سال قبل مکانی برای عبادت مردم روستا بوده است، برخی دیگر می گویند قدمت کلیسا به بیش از 800 سال می رسد ولی کشیش کلیسای شرق آشور ارومیه معتقد است که این کلیسا متعلق به قرن هفتم میلادی است. این عبادتگاه کوچک در واقع محل دفن زنی مومنه بوده که به مرور زمان مردم زمین هایی برای گسترش آنجا وقف کردند و بنایی کنار گور این زن ساختند تا افرادی که برای عبادت به این مکان می آیند بتوانند در آنجا شمعی روشن کنند و چند دقیقه ای در اتاق کوچک آن به عبادت بپردازند.
کشیش کلیسای شرق آشور ارومیه معتقد است که این کلیسا متعلق به قرن هفتم میلادی است
کلیسای 16 متری
کلیسا سنگی و مربع شکل است. این مکان دارای دیواری به طول و عرض چهار متر است که ضلع شرقی آن رو به جاده اصلی است. روی این دیوار، یک صلیب درشت برجسته سنگی قرار داده شده است.
در ورودی کلیسا در ضلع جنوب شرقی، آبی رنگ بوده و از جنس آهن ضخیم ولی بسیار کوچک در ابعاد 90 در 130 سانتیمتر ساخته شده است، به همین خاطر زائران برای ورود به این کلیسا باید نیم خیز شوند.
داخل این کلیسای کوچک مملو از تابلوها و عکس های متعدد از حضرت مریم (س) و حضرت عیسی (ع) است و در دیوار شمال شرقی داخل کلیسا نیز سکویی وجود دارد که مسیحیان رو به آن عبادت می کنند. در کنار این سکوی کوچک یک صندوقچه فلزی قفل شده قرار دارد که افراد خیّر می توانند نذورات خود را در این صندوق بیندازند.
به گفته اهالی روستای جانوسلو تا دو دهه پیش، عکسی از حضرت مریم (س) بر دیوار سیمانی ضلع شمال شرقی این کلیسا وجود داشته که به مرور زمان از بین رفته و دیوار سنگی ضخیم جایگزین آن شده است.
اگرچه امروز بسیاری از مسیحیان این منطقه را ترک کرده اند و کلیدداری این کلیسا به گفته کشیش «داریاووش عزیزیان» به یکی از هموطنان کرد واگذار شده است اما چراغ این کلیسای کوچک و تاریخی همچنان روشن است و در شب تولد حضرت مسیح (ع) این کلیسای کوچک شبیه دیگر کلیساها تزیین می شود.
3. کوچک ترین کلیسای «ارتودکس» در قزوین
کلیسای «کانتور» در شهر قزوین قرار دارد، شهری که تاکنون کمتر مسیحی ارتودکسی در آنجا زندگی کرده است اما کارشناسان با بررسی جزییات این بنا ادعا می کنند که این کلیسای کوچک متعلق به ارتودکس هاست و قدمت شان به جنگ جهانی دوم بر می گردد.
برای دیدن این بنا کافی است راهی خیابان «دارایی» شهر قزوین بشوید و سری بزنید به کوچه «ثبت احوال»، آن وقت است که می توانید کلیسای کانتور را که به «برج ناقوس» معروف است از نزدیک ببینید. علت نامگذاری این بنام به «کانتور»، محل قرارگیری اش است. این کلیسای کوچک در محوطه ای به نام «کانتور» و در کنار ساختمان شهرداری مرکز، منبع آب و پارک مشاهیر قرار دارد.
کلیسای «کانتور» دارای پلان چلیپایی شکل است و هنگام ورود شکل صلیبی آن به وضوح قابل مشاهده است. از آنجا که ارتودکس ها معمولا ایستاده عبادت می کنند، این کلیسا بسیار کوچک ساخته شده و در قسمتی از محوطه آن، صندلی قرار می دادند تا افراد مسن نیز بتوانند به صورت نشسته عبادت خود را انجام دهند.
کلیسای «کانتور» در شهر قزوین قرار دارد
به دلیل اهمیت زیاد طلوع خورشید برای مسیحیان، محراب این کلیسا رو به شرق ساخته شده است. کلیسا دارای دو اتاق است که اتاق سمت راست، اتاق غسل تعمید و اتاق سمت چپ اتاق کشیش بوده است.
اتاق غسل تعمید برای نوزادانی بوده که تازه متولد می شدند چون مسیحیان معتقدند که پس از تولد، نوزاد را باید غسل تعمید دهند و اتاق کشیش به دلیل تقدس زیاد محراب، در زمانی استفاده می شده که کشیش وارد اتاق شده و پس از تعویض لباس ها وارد محراب می شده و به صحبت های خود ادامه می داده است.
کارشناس بناهای تاریخی میراث فرهنگی قزوین به دو سنگ قبر داخل محوطه کلیسا اشاره کرده و می گوید یکی از آنها متعلق به یک مهندس راه روسی و دیگری متعلق به یک خلبان روس است که در این محوطه به خاک سپرده شده اند.
4. «قره کلیسا» کهن ترین کلیسای جهان
پژوهشگران و محقق ها بر این باورند که «قره کلیسا» پیرترین کلیسایی است که در دنیا وجود دارد. این کلیسای قدیمی در منطقه «چالدران» قرار دارد و هر ساله صدها توریست از سراسر جهان برای دیدن این کلیسای قدیمی راهی این منطقه می شوند.
اگر بخواهیم قدیمی ترین کلیسای جهان را از نزدیک ببینیم باید به شهر تاریخی «چالدران» برویم، شهری با آب و هوای عالی و مردمانی مهربان. وجود مقبره «سید صدرالدین – وزیر شاه اسماعیل صفوی» - و شهدای جنگ چالدران و دیگر آثار تاریخی در این شهرستان سبب شده که چالدران در ایران به عنوان یک منطقه گردشگری مهم معرفی شود و هر ساله هزاران توریست و گردشگر داخلی و خارجی به این مکان بیایند.
محقق ها بر این باورند که «قره کلیسا» پیرترین کلیسایی است که در دنیا وجود دارد
کلیسایی سفید و سیاه
کلیسای «قره کلیسا» دارای دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و 12 ترک است. بخش قدیمی آن با سنگ تراشه های سیاهرنگ و بخش جدید آن با سنگ های سفید ساخته شده است، به همین خاطر این کلیسا را به دو بخش سیاه و سفید می شناسند.
معماری اصلی کلیسا برگرفته از سبک خاصی به نام «بازلیک» است که نوعی معماری کلیسایی است. بخش خارجی کلیسای سیاه، دارای طرح های زیبایی مانند گردونه خورشید است اما در بخش خارجی کلیسای سفید، طرح های ارزشمند فراوانی به صورت تصاویر انسان، نقوش گل و بوته و اشکال حیوانات دیده می شود.
در قسمت مرکزی کلیسا چهار ستون سنگی به ابعاد 20 متر ساخته شده و هر دو ستون به وسیله یک ناقوس به یکدیگر متصل می شوند. در داخل این کلیسا، مکانی برای غسل تعمید وجود دارد و همچون بسیاری از کلیساهای جهان می توان محرابی را در قسمت شرقی کلیسا دید.
کارشناسان تاریخی می گویند برج ناقوس این کلیسا یکی از بهترین برج های ناقوس در دنیا بوده اما در عملیات بازسازی که در دوره قاجاریه انجام گرفته، ناقص مانده و حالا دیگر تنها در یک طبقه خلاصه می شود. آن روزها قرار بوده دو طبقه دیگر نیز به این برج ناقوس اضافه شود.
چگونه قره کلیسا ساخته شد؟
روایت های زیادی درباره علت و هدف ساخت این کلیسا در ایران وجود دارد اما گفته می شود در سال 43 میلادی که اشکانیان در ایران حکومت می کردند دو نفر به نام های «تاتائوس» و «بارتقیموس» برای ترویج آیین مسیحیت از قسمت شمال غربی وارد ایران می شوند که عده ای از ایرانیان را به دین مسیح (ع) دعوت می کنند.
بیش از سه هزار و 500 نفر از ایرانی هایی که بیشترشان زرتشتی بودند دعوت آنها را پذیرفته و مسیحی می شوند. «سانتروک» یا «سنادوک» - پادشاه – به همراه دخترش ساندوخت جزو همین افرادی بودند که به این دین روی آوردند اما پس از مدتی کوتاه، پادشاه تغییر عقیده داده و دستور می دهد تمام افرادی را که به این دین روی آورده اند، بکشند. او حتی ساندوک – دخترش – را نیز از دم تیغ می گذراند.
دو قرن بعد، در سال 201 میلادی و در زمان حکمرانی «تیرداد» پادشاه اشکانی تبار ارمنستان، آیین «مسیحیت» به عنوان دین رسمی این کشور اعلام شده و در سده های سه تا شش میلادی، «قره کلیسا» که در دنیا به عنوان قدیمی ترین کلیسای ارامنه جهان معروف است با استفاده از سنگ های سیاه و سفید ساخته شد.
مسیحیان ارمنی، کلیسای «تاتائوس» را نخستین کلیسایی می دانند که توسط مبشرین مسیح در دنیا ساخته شده و اعتقاد دارند که هر ساله در هفته آخر تیر و هفته اول مردادماه که مصادف با مرگ تاتائوس است، باید در این کلیسا مراسم خاصی برپا شود.
کلیسای «قره کلیسا» دارای دو گنبد بزرگ و کوچک هرمی شکل و 12 ترک است
زلزله
در سال 1319 میلادی، زلزله مهیبی در منطقه چالدران رخ داد که بنای این کلیسا هم شبیه دیگر بناهای آن منطقه، قربانی زمین لرزه شد و چیزی به جز آوار از این کلیسا باقی نماند اما یکی از کشیش های معروف آن زمان به نام «زاکاریا» تصمیم می گیرد کلیسای ویران شده را بازسازی و مرمت کند و این کار 10 سال طول می کشد؛ چیزی که امروز گردشگران از آن بازدید می کنند ما حصل تلاش های این کشیش بوده است.
آخرین مرمت
آخرین تعمیراتی که در این بنا انجام شده بر می گردد به زمانی که مرز ایران و ارمنستان به وسیله رود ارس از یکدیگر جدا شد. در آن دوره اسقفی ارمنی برای گسترش بنای کلیسا راهی ایران شد. او می خواست در واقع با الگوبرداری از کلیسای بزرگی که در نزدیکی شهر ایروان» بود، این بنا را به عنوان یک کلیسا و مکانی برای تعلیم احیا کند. این اسقف در سفرش به ایران ابتدا راهی تبریز شد و با درخواست از عباس میرزا که آن موقع به عنوان ولیعهد فتحعلی شاه بر تخت نشسته بود، قسمت عظیمی از کلیسا را بازسازی کرد. در آن زمان بود که بخش سفید کلیسا به وجود آمد. او با تلفیق و الحاق بخش قدیمی کلیسای سیاه با بخش جدید که همان کلیسای سفید است، شاهکاری از معماری را در این نقطه رقم زد.
بر سردر کلیسا یک کتیبه قرار گرفته که شاعری به زبان فارسی در این کتیبه، اضافه شدن بخش سفید را به بخش سیاه توضیح می دهد.
جنگ
این بنا حادثه های تلخ زیادی را تاکنون به خود دیده است. مهم ترین علت تخریب این کلیسا زلزله و بعد هم جنگ های پی در پی بوده است.
دیوارهای قره کلیسا هنوز هم زخم هایی از گلوله هایی را که در جنگ های تاریخی به سمتش شلیک شده به تن دارد؛ جنگ هایی که در دوره های مختلف تاریخی همچون ایلخانی، صفوی و جنگ هایی که مابین ایران و عثمانیان در این منطقه رخ داده است باعث شده این بنا بارها آسیب ببیند.
یکی از نمونه جنگ هایی که قره کلیسا به خود دیده است جنگ ایران با چنگیز مغول در سال 1230 میلادی بود. در زمان حمله چنگیز بیشتر قسمت های کلیسا تخریب شد ولی زمانی که هلاکوخان بر اوضاع مسلط شد این کلیسا را با راهنمایی «خواجه نصیرالدین طوسی» دوباره ساخت.
منبع: مجله همشهری سرنخ / برترین ها