جداشدگی زجاجیه خلفی چیست و چرا ناگهان مگس‌پران می‌بینید؟

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

جداشدگی زجاجیه خلفی با افزایش سن طبیعی است 

جداشدگی زجاجیه خلفی؛ خطرناک نیست، اما این یک علامت هشدار است!

جداشدگی زجاجیه خلفی (PVD) وضعیتی شایع مرتبط با افزایش سن است که در آن ژل داخل چشم (زجاجیه) از شبکیه جدا می‌شود. این وضعیت معمولاً با افزایش سن رخ می‌دهد و می‌تواند باعث ایجاد مگس‌پران (floaters) یا فلاش‌های نور شود، اما معمولاً دردناک نیست و تهدیدی برای بینایی محسوب نمی‌شود. با این حال، باید فوراً به متخصص چشم مراجعه کنید تا از عدم وجود مشکلات جدی‌تر شبکیه اطمینان حاصل شود.

حلقه شفاف یعنی زجاجیه کامل جدا شده است

جداشدگی زجاجیه خلفی چیست؟

جداشدگی زجاجیه خلفی زمانی رخ می‌دهد که ژل زجاجیه (ویتره) که فضای داخل چشم را پر کرده، از شبکیه (لایه نازک عصبی در پشت چشم که مسئول تشخیص نور و تبدیل آن به تصاویر بصری است) جدا می‌شود.

با بروز PVD معمولاً تعداد مگس‌پران (لکه‌ها یا سایه‌های خاکستری/سیاه در میدان دید) افزایش می‌یابد و ممکن است فلاش‌های نور (معمولاً در کناره‌های میدان دید) مشاهده کنید.

چهار مرحله جداشدگی زجاجیه خلفی

• مرحله ۱: زجاجیه به‌طور جزئی از ماکولا (مرکز شبکیه) جدا شده اما هنوز به‌طور کامل به فووآ (فرورفتگی مرکزی ماکولا) متصل است.

• مرحله ۲: زجاجیه از فووآ جدا شده اما هنوز به فووئولا (گودال کوچک در مرکز شبکیه) چسبیده است.

• مرحله ۳: زجاجیه کاملاً از ماکولا جدا شده اما هنوز به عصب بینایی متصل است.

• مرحله ۴: جداشدگی کامل زجاجیه از ماکولا و عصب بینایی (PVD کامل).

میزان شایع بودن

PVD بسیار شایع است. حدود ۶۶٪ افراد بین ۶۶ تا ۸۶ سال به آن مبتلا می‌شوند.

شایع‌ترین علامت جداشدگی زجاجیه خلفی ظهور ناگهانی مگس‌پران است

علائم جداشدگی زجاجیه خلفی

• مگس‌پران (Floaters): به شکل حشره، تار عنکبوت، مو، گرد و غبار یا حلقه (حلقه وایس) دیده می‌شوند.

• فلاش‌های نور (Flashes): معمولاً در کناره‌های میدان دید و بیشتر در محیط‌های تاریک قابل توجه هستند. 

این علائم معمولاً خفیف هستند و طی چند ماه مغز یاد می‌گیرد آن‌ها را نادیده بگیرد.

چه چیزی باعث جداشدگی زجاجیه می‌شود؟

با افزایش سن، ژل زجاجیه به تدریج مایع‌تر می‌شود، ساختار خود را از دست می‌دهد، جمع می‌شود و از شبکیه جدا می‌شود.

عوامل خطر

• افزایش سن (بعد از ۵۰ سالگی شایع‌تر می‌شود)

• نزدیک‌بینی شدید (میوپی)

• دیابت

• ضربه به چشم

• جراحی قبلی چشم

اگر در یک چشم PVD داشته باشید، احتمال بروز آن در چشم دیگر هم بالاست.

آیا PVD باعث کاهش بینایی می‌شود؟

خیر، خود PVD معمولاً باعث کاهش بینایی نمی‌شود، اما در کمتر از ۱۵٪ موارد ممکن است عوارض جدی ایجاد کند:

• پارگی شبکیه

• جداشدگی شبکیه

• سوراخ ماکولا

• چین‌وچروک ماکولا (Macular pucker)

تشخیص جداشدگی زجاجیه خلفی  

اگر علائم جدیدی (مگس‌پران یا فلاش) داشتید، فوراً به چشم‌پزشک یا اپتومتریست مراجعه کنید.

معمولاً با معاینه با مردمک گشاد شده (dilated eye exam) تشخیص داده می‌شود. در موارد نادر ممکن است سونوگرافی چشم لازم باشد.

جداشدگی زجاجیه خلفی یک فرآیند طبیعی پیری چشم است

درمان جداشدگی زجاجیه خلفی

در اکثر موارد نیازی به درمان نیست. فقط باید:

• در زمان شروع علائم معاینه شوید.

• ۴ تا ۶ هفته بعد دوباره معاینه شوید تا از عدم ایجاد پارگی شبکیه یا عارضه دیگر مطمئن شوید.

• جراحی برای برداشتن مگس‌پران بسیار نادر است و فقط در موارد خاص و شدید انجام می‌شود (ویترکتومی).

پیش‌آگهی (Outlook)

• می‌توانید فعالیت‌های عادی خود را ادامه دهید.

• مگس‌پران و فلاش‌ها با گذشت زمان کمتر آزاردهنده می‌شوند.

• اغلب طی ۱-۲ سال آینده چشم مقابل هم دچار PVD می‌شود (در این صورت دوباره باید معاینه شوید).

پیشگیری از جداشدگی زجاجیه خلفی

راهی برای پیشگیری از PVD وجود ندارد چون بخشی طبیعی از پیری چشم است. تنها کاری که باید بکنید این است که هر تغییر جدید در بینایی (به‌خصوص مگس‌پران یا فلاش ناگهانی) را جدی بگیرید و سریعاً به چشم‌پزشک مراجعه کنید.

نکات زندگی روزمره برای کاهش آزار مگس‌پران 

چشم‌ها را به‌آرامی در جهت‌های دایره‌ای حرکت دهید تا مگس‌پران از مرکز دید خارج شود.

نور صفحه نمایش گوشی، کامپیوتر و تلویزیون را کم کنید.

از عینک یا لنز تجویز شده استفاده کنید.

در محیط‌های خیلی روشن از عینک آفتابی استفاده کنید.

معاینه با مردمک گشاد شده بهترین روش تشخیص جداشدگی زجاجیه خلفی است

سوالات متداول

1. آیا مگس‌پران جدید همیشه یعنی پارگی شبکیه؟

خیر، در ۸۵–۹۰٪ موارد فقط PVD ساده است، ولی چون نمی‌توان از بیرون تشخیص داد، حتماً باید معاینه شوید.

2. چند روز یا چند هفته باید صبر کنم تا بروم دکتر؟

اگر مگس‌پران ناگهانی + فلاش نور + پرده سیاه در دید دارید → همان روز یا حداکثر ۲۴–۴۸ ساعت. اگر فقط چند مگس‌پران جدید بدون فلاش و پرده → حداکثر تا ۱–۲ هفته.

3. اگر قبلاً PVD داشتم و دوباره مگس‌پران زیاد شد، باز هم باید بروم؟

بله! حتی اگر یک چشم قبلاً PVD کامل داشته، افزایش ناگهانی مگس‌پران می‌تواند یعنی پارگی جدید یا خونریزی باشد.

4. آیا PVD خوب می‌شود یا برای همیشه می‌ماند؟

خود جداشدگی برنمی‌گردد (یعنی زجاجیه دوباره نمی‌چسبد)، اما مغز طی ۳–۶ ماه یاد می‌گیرد مگس‌پران‌ها را نادیده بگیرد و کمتر اذیت می‌شوید.

5. می‌توانم ورزش سنگین، کوهنوردی یا پرواز کنم؟

بله، بعد از اینکه چشم‌پزشک تأیید کرد پارگی یا جداشدگی شبکیه ندارید، هیچ محدودیتی وجود ندارد.

6. آیا قطره یا دارویی برای کم کردن مگس‌پران وجود دارد؟

خیر، هیچ قطره یا قرصی مگس‌پران PVD را کم نمی‌کند.

7. می‌توانم عمل ویترکتومی (برداشتن زجاجیه) انجام دهم تا مگس‌پران کامل برود؟

فقط در موارد خیلی شدید و ناتوان‌کننده و بعد از نظر دو–سه متخصص شبکیه توصیه می‌شود. چون خطر عفونت، آب‌مروارید سریع و حتی جداشدگی شبکیه وجود دارد.

نکته پایانی

جداشدگی زجاجیه خلفی یک فرآیند طبیعی پیری چشم است و به‌خودی‌خود خطرناک یا دردناک نیست و معمولاً بینایی را تهدید نمی‌کند. اما علائم آن (مگس‌پران و فلاش جدید) می‌تواند نشانه پارگی یا جداشدگی شبکیه باشد که اورژانسی است.

بنابراین هر زمان علائم جدید داشتید، حتی اگر قبلاً PVD تشخیص داده شده باشد، حتماً در اسرع وقت به متخصص شبکیه مراجعه کنید.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته