آیا به بیهوشی آلرژی دارید؟ حقایقی که قبل از عمل باید بدانید
- مجموعه: بیماری ها و راه درمان
حساسیت واقعی به بیهوشی فقط در ۱ نفر از هر ۱۰,۰۰۰ نفر رخ می‌دهد
حساسیت به بیهوشی؛ واقعیت‌ها، علائم، علل و راه‌های پیشگیری
بیهوشی یکی از دستاوردهای بزرگ پزشکی مدرن است که میلیون‌ها عمل جراحی را هر سال ایمن و بدون درد می‌کند. با این حال، برخی افراد نگران «آلرژی به بیهوشی» هستند. این نگرانی قابل درک است، اما باید بدانیم که حساسیت واقعی به داروهای بیهوشی بسیار نادر است، حدود ۱ نفر در هر ۱۰,۰۰۰ مورد. آنچه اغلب به عنوان «آلرژی» گزارش می‌شود، در واقع عوارض جانبی، واکنش‌های شبه‌آلرژیک یا اختلالات ژنتیکی خاص است. در این مقاله، تمام جنبه‌های این موضوع را بررسی می‌کنیم.
آنافیلاکسی در بیهوشی یک اورژانس پزشکی است
آیا واقعاً می‌توان به بیهوشی آلرژی داشت؟
بله، اما بسیار نادر.
آلرژی واقعی زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به یک دارو یا ماده خارجی واکنش بیش‌ازحد نشان دهد. در بیهوشی، این واکنش معمولاً به داروهای مسدودکننده عصبی-عضلانی (NMBAs) مانند روکورونیوم یا سوکسینیل‌کولین مربوط می‌شود. این داروها برای شل کردن عضلات در حین جراحی استفاده می‌شوند و شایع‌ترین علت آلرژی در بیهوشی عمومی هستند.
علاوه بر این، موادی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها (مثل سفازولین)، کلرهگزیدین (ضدعفونی‌کننده پوست)، لاتکس و حتی رنگ‌های کنتراست نیز می‌توانند واکنش آلرژیک ایجاد کنند، حتی اگر مستقیماً بخشی از بیهوشی نباشند.
تهوع بعد از عمل معمولاً عارضه جانبی است، نه آلرژی
انواع واکنش‌ها به بیهوشی
همه واکنش‌های ناخواسته به بیهوشی، آلرژی نیستند. برای درک بهتر، آن‌ها را به سه دسته تقسیم می‌کنیم:
1. آلرژی واقعی (وابسته به IgE)
سریع رخ می‌دهد (چند دقیقه پس از تزریق).
علائم: کهیر، تورم صورت و لب‌ها، تنگی نفس، افت شدید فشار خون، تپش قلب، سرگیجه.
در موارد نادر: آنافیلاکسی ، یک وضعیت اورژانسی که می‌تواند منجر به ایست قلبی شود.
متخصصان بیهوشی آموزش دیده‌اند تا در چند ثانیه واکنش نشان دهند و با اپی‌نفرین و مایعات وریدی آن را کنترل کنند.
2. آلرژی غیروابسته به IgE (تأخیری)
چند ساعت یا حتی چند روز پس از جراحی ظاهر می‌شود.
علائم: راش پوستی، تب، درد مفاصل، خستگی، اسهال.
معمولاً شدید نیست، اما باید به پزشک گزارش شود.
3. واکنش‌های غیرآلرژیک
الف) شبه‌آلرژی (Pseudoallergic)
شبیه آلرژی است (کهیر، گرگرفتگی، افت فشار)، اما سیستم ایمنی درگیر نیست.
به دلیل آزادسازی مستقیم هیستامین از سلول‌های ماست رخ می‌دهد.
شایع‌تر از آلرژی واقعی است و معمولاً خطرناک نیست.
ب) عوارض جانبی معمول
تهوع و استفراغ
گلودرد (به دلیل لوله تنفسی)
لرز و احساس سرما
درد عضلانی
گیجی موقت (به‌ویژه در سالمندان)
مشکل در ادرار کردن
این علائم معمولاً در چند ساعت یا چند روز برطرف می‌شوند و آلرژی نیستند.
ج) واکنش‌های ژنتیکی خطرناک
هیپرترمی بدخیم (Malignant Hyperthermia)
یک اختلال ارثی نادر است. وقتی فرد در معرض برخی گازهای بیهوشی (مثل هالوتان یا سووفلوران) یا سوکسینیل‌کولین قرار می‌گیرد، دمای بدن به سرعت به ۴۳–۴۵ درجه سانتی‌گراد می‌رسد، عضلات سفت می‌شوند، ادرار قهوه‌ای می‌شود و ممکن است به نارسایی کلیه یا مرگ منجر شود.
درمان فوری با دانترولن حیاتی است.
4. کمبود پسودوکولین‌استراز
آنزیمی که سوکسینیل‌کولین را تجزیه می‌کند، کم است یا کار نمی‌کند. در نتیجه، شل شدن عضلات خیلی طولانی می‌شود و بیمار ممکن است ساعت‌ها به دستگاه تنفس مصنوعی نیاز داشته باشد.
هیپرترمی بدخیم آلرژی نیست، یک بیماری ژنتیکی است
علائم هشداردهنده در حین یا پس از بیهوشی
| نوع واکنش | زمان بروز | علائم اصلی |
|---|---|---|
| آلرژی حاد | چند دقیقه | کهیر، تورم، تنگی نفس، افت فشار |
| آنافیلاکسی | فوری | شوک، ایست تنفسی، ایست قلبی |
| شبه‌آلرژی | سریع | کهیر، گرگرفتگی، افت فشار خفیف |
| عوارض جانبی | پس از بیداری | تهوع، لرز، گیجی |
| آلرژی تأخیری | ساعت‌ها تا روزها | راش، تب، درد مفاصل |
| هیپرترمی بدخیم | حین جراحی | تب شدید، سفتی عضلات، ادرار تیره |
عوامل خطر
شما بیشتر در معرض واکنش هستید اگر:
• سابقه آلرژی دارویی (مخصوصاً به پنی‌سیلین یا NSAIDها) دارید.
• قبلاً به بیهوشی واکنش نشان داده‌اید.
• آسم، اگزما یا بیماری‌های ماست‌سل دارید.
• سابقه خانوادگی هیپرترمی بدخیم یا واکنش به بیهوشی وجود دارد.
داروهای شل‌کننده عضله شایع‌ترین علت آلرژی در بیهوشی هستند
سوالات متداول
1. آیا می‌توان چند روز بعد از عمل آلرژی داشت؟
بله، اما نادر. این نوع واکنش‌ها معمولاً غیروابسته به IgE هستند و با سلول‌های T سیستم ایمنی مرتبط اند. با این حال، بیشتر علائم تأخیری به دلیل عوارض جراحی، داروهای پس از عمل، یا تغییرات رژیم غذایی هستند نه آلرژی به بیهوشی.
2. هیپرترمی بدخیم چیست و آیا آلرژی است؟
خیر، آلرژی نیست. یک اختلال ژنتیکی نادر است که با تب شدید (تا ۴۵ درجه)، سفتی عضلات و ادرار قهوه‌ای همراه است. نیاز به درمان فوری با دانترولن دارد.
3. آیا می‌توان به بی‌حس‌کننده دندانپزشکی (لیدوکائین) آلرژی داشت؟
بسیار نادر. بیشتر واکنش‌ها به سولفیت‌ها (نگهدارنده اپی‌نفرین) یا عوارض جانبی (درد، تورم محل تزریق) مربوط می‌شود. مسمومیت سیستمیک (LAST) هم نادر اما خطرناک است.
4. چطور قبل از عمل بفهمیم به بیهوشی حساسیت داریم؟
اعلام سابقه آلرژی دارویی به پزشک
انجام تست پوستی (در موارد مشکوک)
بررسی سابقه خانوادگی هیپرترمی بدخیم
5. اگر قبلاً واکنش داشته‌ام، در عمل بعدی چه باید کرد؟
حتماً به متخصص بیهوشی اطلاع دهید. او می‌تواند:
از داروهای جایگزین استفاده کند.
بیهوشی منطقه‌ای (اپیدورال/اسپاینال) را انتخاب کند.
داروهای پیش‌گیرانه تجویز کند.
6. تهوع و لرز بعد از عمل یعنی آلرژی است؟
خیر. این‌ها عوارض جانبی شایع بیهوشی عمومی هستند و معمولاً در چند ساعت برطرف می‌شوند. آلرژی واقعی معمولاً فوری و با علائم پوستی/تنفسی همراه است.
7. آیا کودکان بیشتر در معرض حساسیت به بیهوشی هستند؟
خیر، نرخ آلرژی در کودکان و بزرگسالان مشابه است. اما هیپرترمی بدخیم در کودکان شایع‌تر دیده می‌شود (به دلیل ژنتیک).
8. اگر به پنی‌سیلین حساسیت دارم، خطر بیهوشی بیشتر است؟
نه لزوماً. اما باید به پزشک بگویید. برخی آنتی‌بیوتیک‌های پیش‌عمل (مثل سفازولین) با پنی‌سیلین مشابه هستند و ممکن است واکنش متقاطع ایجاد کنند.
سخن آخر
حساسیت واقعی به بیهوشی بسیار نادر است و حتی در صورت وقوع، تیم بیهوشی کاملاً آماده واکنش است. آنچه شایع‌تر است، عوارض جانبی یا واکنش‌های غیرآلرژیک است که معمولاً بی‌خطر و گذرا هستند. هرچه اطلاعات بیشتری از سابقه پزشکی خود بدهید، بیهوشی ایمن‌تری خواهید داشت. اگر قبلاً واکنش داشته‌اید یا در خانواده‌تان سابقه هیپرترمی بدخیم وجود دارد، حتماً قبل از هر عمل جراحی با متخصص بیهوشی مشورت کنید. علم پزشکی امروز، بیهوشی را به یکی از ایمن‌ترین بخش‌های جراحی تبدیل کرده است.
گردآوری:بخش سلامت بیتوته
