آزمایش NAT؛ کلید تشخیص زودهنگام ویروس‌ها

آزمایش NAT (Nucleic Acid Amplification Test) یک روش آزمایشگاهی پیشرفته است که برای تشخیص مستقیم اسیدهای نوکلئیک (DNA یا RNA) ویروس‌ها یا باکتری‌های خاص در نمونه‌های بیولوژیکی استفاده می‌شود. این آزمایش به دلیل حساسیت و دقت بالا، به‌ویژه در شناسایی عفونت‌های انتقالی از طریق خون مانند HIV، هپاتیت B (HBV) و هپاتیت C (HCV) در اهداکنندگان خون، کاربرد گسترده‌ای دارد. NAT با شناسایی ژنوم ویروس حتی در مراحل اولیه عفونت (دوره پنجره‌ای که آزمایش‌های سرولوژی معمولی قادر به تشخیص نیستند) به کاهش خطر انتقال عفونت از طریق انتقال خون کمک می‌کند.

• آزمایش تقویت اسید نوکلئیک (Nucleic Acid Amplification Test) 

• آزمایش PCR (Polymerase Chain Reaction)

• آزمایش TMA (Transcription-Mediated Amplification)

• آزمایش RT-PCR (Reverse Transcription PCR)

نمونه‌های مورد استفاده برای آزمایش NAT معمولاً شامل موارد زیر است:

• خون (پلاسما یا سرم)

• سواب‌های تنفسی (برای تشخیص ویروس‌هایی مانند SARS-CoV-2)

• مایعات بدن مانند ادرار یا مایع مغزی نخاعی (بسته به نوع عفونت)

آزمایش NAT به صورت زیر انجام می‌شود:

1. جمع‌آوری نمونه: نمونه خون یا سایر مایعات بدن از بیمار گرفته می‌شود.

2. استخراج اسید نوکلئیک: DNA یا RNA ویروس یا باکتری از نمونه استخراج می‌شود.

3. تقویت اسید نوکلئیک: با استفاده از تکنیک‌هایی مانند PCR یا TMA، اسید نوکلئیک تکثیر می‌شود تا به سطح قابل تشخیص برسد.

4. تشخیص: نمونه تقویت‌شده با استفاده از پروب‌های خاص بررسی می‌شود تا حضور ویروس یا باکتری خاص تأیید شود.

این فرآیند معمولاً در آزمایشگاه‌های تخصصی با تجهیزات پیشرفته انجام می‌شود.

آزمایش NAT معمولاً ایمن است و خطرات کمی دارد. برخی از عوارض احتمالی عبارتند از:

• درد یا کبودی در محل نمونه‌گیری: در صورت گرفتن نمونه خون، ممکن است کبودی یا درد خفیف ایجاد شود.

• عفونت: در موارد نادر، اگر تکنیک نمونه‌گیری غیراستریل باشد، ممکن است عفونت رخ دهد.

• نتایج مثبت کاذب: در برخی موارد، نتایج ممکن است به دلیل آلودگی نمونه یا خطای آزمایشگاهی مثبت کاذب باشد.

با رعایت استانداردهای آزمایشگاهی، این خطرات به حداقل می‌رسند.

آزمایش NAT معمولاً در شرایط زیر انجام می‌شود:

• بدون نیاز به ناشتا بودن: معمولاً نیازی به ناشتا بودن نیست، مگر اینکه پزشک دستور خاصی بدهد.

• زمان‌بندی: زمان انجام آزمایش بستگی به هدف آن دارد (مثلاً برای غربالگری خون اهدایی یا تشخیص عفونت).

• شرایط نمونه: نمونه باید در شرایط استریل جمع‌آوری و به آزمایشگاه منتقل شود تا از آلودگی جلوگیری شود.

نتایج معمولاً ظرف چند روز تا یک هفته آماده می‌شوند، بسته به نوع آزمایش و تجهیزات آزمایشگاه.

آزمایش NAT برای موارد زیر تجویز می‌شود:

• غربالگری خون اهدایی: برای شناسایی ویروس‌های HIV، HBV و HCV در خون اهداکنندگان.

• تشخیص عفونت‌های ویروسی: مانند کووید-19، هپاتیت و...

• تشخیص عفونت‌های مزمن یا نهفته: مانند هپاتیت B نهفته (Occult HBV).

• نظارت بر درمان: برای بررسی بار ویروسی در بیماران تحت درمان ضد ویروسی.

برخی از عواملی که ممکن است بر نتایج آزمایش NAT تأثیر بگذارند عبارتند از:

• داروهای ضد ویروسی: ممکن است بار ویروسی را کاهش داده و نتیجه آزمایش را تحت تأثیر قرار دهند.

• آلودگی نمونه: نمونه‌های آلوده ممکن است نتایج نادرستی ایجاد کنند.

• کیفیت نمونه: نمونه‌های نامناسب یا ناکافی ممکن است به نتایج غیرقابل اعتماد منجر شوند.

قبل از انجام آزمایش، پزشک را از هرگونه دارو یا شرایط پزشکی مطلع کنید.

• نتیجه مثبت: نشان‌دهنده وجود اسید نوکلئیک ویروس یا باکتری مورد نظر است که می‌تواند نشان‌دهنده عفونت فعال یا نهفته باشد.

• نتیجه منفی: نشان‌دهنده عدم وجود ویروس یا باکتری در نمونه است، اما ممکن است به دلیل بار ویروسی پایین یا زمان نامناسب نمونه‌گیری باشد.

• نتایج نامشخص: ممکن است نیاز به تکرار آزمایش یا استفاده از روش‌های تکمیلی باشد.

نتایج نرمال آزمایش NAT معمولاً به صورت کیفی (مثبت یا منفی) گزارش می‌شود. در موارد کمی، مانند پایش بار ویروسی، مقادیر به صورت تعداد کپی‌های ویروسی در میلی‌لیتر گزارش می‌شود. برای مثال:

• منفی: عدم وجود اسید نوکلئیک ویروس یا باکتری.

• مثبت با بار ویروسی خاص: مقادیر بالاتر از حد تشخیص آزمایشگاه ممکن است نشان‌دهنده عفونت فعال باشد.

1. آزمایش NAT چه تفاوتی با آزمایش‌های سرولوژی دارد؟

آزمایش NAT مستقیماً اسید نوکلئیک ویروس یا باکتری را تشخیص می‌دهد، در حالی که آزمایش‌های سرولوژی آنتی‌بادی‌ها یا آنتی‌ژن‌ها را شناسایی می‌کنند.

 

2. آیا آزمایش NAT دردناک است؟

خیر، معمولاً فقط شامل نمونه‌گیری خون یا سواب است که ممکن است ناراحتی خفیفی ایجاد کند.

 

3. چقدر طول می‌کشد تا نتایج آماده شوند؟

بسته به آزمایشگاه، معمولاً چند روز تا یک هفته.

 

4. آیا نیاز به آمادگی خاصی برای این آزمایش است؟

معمولاً خیر، اما باید دستورات پزشک یا آزمایشگاه را دنبال کنید.

• آزمایش NAT بسیار حساس است و نیاز به تجهیزات پیشرفته و آزمایشگاه‌های تخصصی دارد.

• این آزمایش می‌تواند عفونت‌ها را در دوره پنجره‌ای (زمانی که آزمایش‌های دیگر قادر به تشخیص نیستند) شناسایی کند.

• نتایج باید همیشه توسط پزشک متخصص تفسیر شوند، زیرا عوامل متعددی می‌توانند بر نتیجه تأثیر بگذارند.

از اطلاعات موجود در این مقاله نباید به عنوان جایگزین نظر حرفه‌ای پزشک استفاده شود. اگر در مورد سلامتی خود سوالی دارید حتما با پزشک خود تماس بگیرید.