سی و سه پل یکی از آثار زیبای اصفهان
- مجموعه: مكانهاي تاريخي ايران
آشنایی با سی و سه پل اصفهان
نام های سی و سه پل
این پل را به نامهای :پل شاه عباسی – پل الله وردی خان – پل جلفا – پل چهل چشمه – پل سی و سه چشمه می نامند . به این جهت به این پل شاه عباسی می گویند که شاه عباس دستور بنای آن را داده است اما چون این پل زیر نظر الله وردی خان ساخته شده به پل الله وردی خان معروف است. وجه تسميه هر يك چنين است:
- پل شاه عباسى از آن جهت گويند كه شاه عباس اول دستور بناى آن را داده است .
- چون به مباشرت و اهتمام الله ورديخان ساخته شده به پل الله ورديخان معروف گرديده است.
- از لحاظ اينكه معبر مردم به جلفا بوده آن را پل جلف هم گفته اند.
- چون در ابتداء چهل چشمه داشته پل چهل چشمه هم می گفتند.
- و اينك سى و سه چشمه دارد به پل سى و سه چشمه اشتهار دارد.
تاریخچه سی و سه پل:
سی و سه پل در زمان شاه عباس اول ، پادشاه صفوی که اصفهان را در قرن هفدهم پایتخت ایران کرد، ساخته شد. ساخت پل در سال 1599 آغاز شد و در سال 1602 به پایان رسید. این پل توسط معمار مشهوری به نام الله وردی خان که در آن زمان فرماندار استان نیز بود طراحی شد. این پل در ابتدا به عنوان سد، تنظیم جریان آب در زاینده رود و ایجاد گذرگاه امن برای عابران پیاده و اسب ها ساخته شد.
سیوسهپل یا پل اللهوردیخان، پلی است با ۳۳ دهانه، ۲۹۵ متر طول و ۱۴ متر عرض، که زیرنظر اللهوردیخان اوندیلادزه و با معماری استاد حسین بنا اصفهانی بر روی زایندهرود در شهر اصفهان و همزمان با حکومت شاه عباس صفوی ساخته شده و جای برگزاری مراسم جشن آبپاشان و همچنین مراسم خاجشویان ارامنهٔ اصفهان در دورهٔ صفویه بودهاست.
اندیشهٔ بنای سیوسهپل در سال ۱۰۰۸ هجری قمری و در دوازدهمین سال پادشاهی شاه عباس یکم به وجود آمد و در سال ۱۰۱۱ هجری قمری، اللهوردیخان اوندیلادزه گرجی، سردار مشهور او مأمور اتمام ساختمان پل گردید. در سفرنامههای سیاحان اروپایی آن دوران، به برگزاری این جشن اشارههایی شدهاست.
در این جشن که در ۱۳ تیرماه هر سال برگزار میشد مردم با پاشیدن آب و گلاب روی یکدیگر در این مراسم شرکت میکردهاند. ارامنهٔ جلفای اصفهان هم مراسم خاج شویان خود را در محدوده همین پل برگزار میکردهاند. این پل یکی از شاهکارهای معماری و پلسازی ایران محسوب میشود و از زیبایی و عظمت منحصر به فردی برخودار است.
پرسی سایکس، سیوسهپل را یکی از پلهای درجه اوّل جهان خواند، شاردن آن را شاهکار معماری و شگفتآفرین و دن گارسیا آن را از بهترین آثار معماری ایران خواند.و به قول لرد کرزن «انسان هیچ انتظار ندارد برای دیدن آنچه که روی هم رفته میتوان آن را باشکوهترین پل دنیا نامید، ناچار از مسافرت به ایران باشد». دن گارسیا در این باره مینویسد: «این پل نیز از بناهای اللهوردیخان گرجی است و با اینکه دشمنان و حاسدانش میگویند این بنا با پول ساخته شدهاست، نمیتوانند انکار کنند که بانی شخص اوست. اما باور عموم مردم این است که اللهوردیخان پل را به خرج خود ساختهاست».
یکی از شعرای دورهٔ صفویه به نام علی نقی کمرهای تاریخ بنای پل را در شعری به گونهٔ ماده تاریخ، سال ۱۰۰۵ هجری به حساب آوردهاست و این سال، درست همزمان با روزهایی است که خیابان بیهمتای چهارباغ هم ساخته شدهاست. سیوسهپل، چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا متصل میکند. این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۱۰ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیدهاست.
بر اساس نظر کارشناسان زمینشناسی و میراثفرهنگی مصالح، پایه و فونداسیون این پل به گونهای طراحی شده که استحکام آن تنها در رطوبت است و خشکی ادامهدار رودخانه در درازمدّت امکان خطر برای سیوسهپل را بسیار فراوان مینمایید.
معماری سی و سه پل:
سی و سه پل شاهکار معماری ایرانی است و یکی از بهترین نمونه های پل سازی در جهان به شمار می رود. این پل 297 متر طول و 14 متر عرض دارد و 33 طاق آن را نگه می دارند و به همین دلیل نام آن «سی و سه پل» است که در فارسی به معنای سی و سه پل است. طاق ها اندازه های مختلفی دارند و بزرگترین طاق آن در مرکز پل قرار دارد. پل از سنگ و آجر ساخته شده و با کاشی کاری های زیبا و خوشنویسی و نقاشی تزئین شده است. پل همچنین دارای دو سطح است که سطح پایینی برای عبور آب و سطح بالایی برای عابران پیاده و اسب استفاده می شود.
سی و سه پل طولانیترین پل در بین پلهای اصفهان و بزرگترین بنای روی آب در ایران است که بخشهای بالایی و پایینی خیابان چهارباغ را به هم متصل میکند. طاق نماهای سرپوشیده ای در دو طرف پل وجود دارد که از یک طرف به رودخانه و طرف دیگر مشرف به میان پل است و سبب ایجاد معبر باریکِ مسقفی در دوسوی پل شده است.
پیاده روی پل نیز 99 طاقچه دارد که در آنها تابلوهای نقاشی بوده اما امروزه اثری از آنها نیست . مجسمه رضا شاه نیز در جلوی این پل بر روی ستونی به ارتفاع 5 متر وجود دارد که امروزه این مجسمه در میدان 14 اسفند قرار دارد.
طاق های پل ستون هایی به ارتفاع 7 تا 9 متر دارند که بسیار مستحکمند. در قرن 13ورود به مدخل پل از یک شاهراه سنگ فرش شده ممکن بوده و در پل نیز سه معبر در سه سطح مختلف وجود داشته است.در ابتدا این پل، 360 متر طول و 40 چشمه (طاق بزرگ) داشته اما امروزه 33 دهانه و 14 متر عرض دارد و با 295 متر طول دارد.
در شمال شرقی پل ساختمان آجری قرار دارد که به یاد مقبره کمال الدین اسماعیل ساخته شده و خیابان مزبور به نام آن بزرگوار نامیده میشود که به طرف پل جوئی و خواجو امتداد دارد.
در گذشته این پل دارای 6 معبر بود اما امروزه تنها دو معبر پیاده رو دارد که یکی در بالا که سقف آن آسمان است و دیگری در پایین که مسقف است و در میان پایه های مرکزی پل و به فاصله کمی از بستر رودخانه ایجاد شده است.
اهمیت سی و سه پل:
سی و سه پل نه تنها از نقاط دیدنی اصفهان بلکه نمادی از میراث غنی فرهنگی این شهر است. پل گواه تاریخ شهر بوده و نقش مهمی در زندگی مردم اصفهان داشته است. این پل محل تجمع مردم بوده است که برای استراحت، معاشرت و لذت بردن از زیبایی رودخانه و مناظر اطراف به آنجا می آیند. این پل همچنین الهامبخش شاعران، هنرمندان و نویسندگانی بوده است که از آن به عنوان موضوع آثار خود استفاده کردهاند.
مراسمهای تاریخی در سی و سه پل
سی و سه پل در طول تاریخ محلی برای اجتماع شاعران، بزرگان، رجال و سایر مردم و همچنین برگزاری جشنها و مراسمهای گوناگون بوده است که برخی از آنها شامل موارد زیر میشود:
جشن آب پاشان یا آب ریزان:
در دوره صفویه مراسم جشن آبریزان یا آبپاشان ارامنه که در 13 تیرماه هر سال برگزار می شد ، در کنار این پل صورت می گرفت و مردم در این مراسم روی هم آب و گلاب می پاشیدند. در جشن آبریزگان و آب پاشان این پل محل اجتماع شاه و بزرگان و شعراء و مردم بوده است.
مراسم خاج شویان:
مراسمی مخصوص ارامنه اصفهان در دوران صفویه. مراسم “خاج شویان” ارامنه جلفا نیز روی همین پل برگزار می شد. خاج شویان به مناسبت غسل تعمید حضرت مسیح برگزار می شود. پیروان دین مسیح با اعتقاد بر اینکه که آب در این روز مقدس شده به درون آب های جاری می روند و در آن ها شنا می کنند.
ارمنیان ایران در زمان صفویان، در روز سیزدهم ماه ژانویه (24 دی) در کنار سی وسه پل اصفهان این مراسم را برگزار می کردند. در آن دوره ارامنه حق داشتند تا به میدانی که در ابتدای پل بود، بیایند و به تبادل کالا با اصفهانی ها بپردازند؛ اما اجازه عبور از پل را نداشتند.
جشن نوروزی:
هفت روز جشن نوروزی در عصر صفوی همراه با چراغانی و گلریزان
جشن نوروز که سه تا هفت شبانه روز ادامه داشت گاهی به فرمان شاه عباس بر سر پل برگزار می شد و مراسم گلریزان صورت میگرفت، و گلهای فراوان در راه شاه و همراهان او ریخته میشد.
در سال 1018 که جشن فروردین مصادف با ماه محرم بود، هفت شبانه روز به فرمان شاه جشن نوروزی گرفتند و بر سر پل گلریزان کردند و مردم اصفهان به خاطر هنرنمایی در چراغان و آئین بندی مبلغ پانصد تومان از مالیات آن سال به دستور شاه بخشیده شد.
چرا ۳۳ پل؟
نظریههای زیادی در رابطه با عدد ۳۳ وجود دارد که یکی از آنها به ارتباط میان تبار گرجی اللهوردی خان و الفبای ۳۳ حرفی گرجی اشاره دارد. عدهای این نظریه را کاملا رد کردهاند، چون سی و سه پل ابتدا ۴۰ دهانه داشت.
برخی دیگر از کارشناسان بر این باور هستند که عدد ۳۳ مربوط به آناهیتا، الهه آب است و این پل در واقع نمادی از آناهیتا، الهه آب بوده است.
معمار سی و سه پل
معمار سی و سه پل استاد حسین بناء اصفهانی است که پسرشان محمدرضا اصفهانی نیز مسجد شیخ لطف الله را بنا کرده است. معمولا پل ها در قسمت های کم عرض ساخته می شوند، اما برای ساخت این پل، استاد حسین بناء اصفهانی عریض ترین قسمت رودخانه زاینده رود را انتخاب زیرا این قسمت رودخانه در بستری کم عمق، وسیع و آرام ایجاد شده بود.
سه نوع مصالح برای ساخت سی و سه پل استفاده شده است :برای قسمت های زیرین از سنگ و برای قسمت های فوقانی آجر و ملات ساروج و گچ بکار رفته است . این پل به صورتی ساخته شده که رطوبت، دوام و استحکام آن را افزایش می دهد و آب در طولانی مدت نمی تواند آسیبی به آن بزند.
یک واقعیت جالب در مورد پل این است که در طول سال ها در بسیاری از آثار ادبی و هنری برجسته شده است. به عنوان مثال، سعدی، شاعر معروف پارسی ، در قرن سیزدهم شعری درباره این پل سروده و در آن زیبایی پل و رودخانه ای را که از زیر آن جاری است، توصیف کرده است. این پل در بسیاری از نقاشی ها از جمله نقاشان معروف ایرانی مانند رضا عباسی و کمال الملک نیز به تصویر کشیده شده است.
سی و سه پل علاوه بر اهمیت فرهنگی ، برای اصفهانیها اهمیت کاربردی نیز دارد. این پل به عنوان یک ارتباط مهم حمل و نقل بین ضلع شمالی و جنوبی شهر عمل می کند و روزانه هزاران نفر از آن استفاده می کنند. همچنین یک مکان محبوب برای پیک نیک، پیاده روی و سایر فعالیت های تفریحی است.
یکی دیگر از ویژگی های جالب این پل، صدای بی نظیر آن است. هنگامی که روی پل راه می روید، می توانید پژواک مشخصی را بشنوید که توسط طاق های پل ایجاد می شود. این صدا به عنوان یک نت موسیقی توصیف شده است و گفته می شود که در شب که پل توسط نورها روشن می شود زیبا است.
در پایان شایان ذکر است که پل سی و سه پل تنها پل تاریخی اصفهان نیست. این شهر همچنین دارای چندین پل زیبای دیگر از جمله پل خواجو و پل شهرستان است. این پل ها در کنارسی و سه پل، بخشی جدایی ناپذیر از میراث فرهنگی غنی شهر را تشکیل می دهند و گواهی بر مهارت و خلاقیت معماران و مهندسان ایرانی است.
گردآوری: بخش گردشگری بیتوته