حمام شاه مشهد؛ بزرگترین حمام به جا مانده از دوران صفویه

: مجموعه: مكانهاي تاريخي ايران

موزه مردم شناسی حمام شاه مشهد, آثار موزه مردم شناسی حمام شاه مشهد

نمای بیرونی حمام شاه مشهد

حمام شاه مشهد کجاست؟ (نمادی از تاریخ در دل یک شهر)

حمام شاه مشهد یکی از بزرگترین حمام های به جا مانده از دوران صفویه است که امروزه تبدیل به موزه مردم شناسی شده است. در این مطلب از بیتوته شما را با این حمام تاریخی آشنا می کنیم.

حمام شاه مشهد یا حمام مهدی قلی بیک یکی از معدود بناهای قدیمی مشهد است که در برنامه های نوسازی شهر ، تخریب نشده است و چند سالی با تغییر کاربری تبدیل به موزه مردم شناسی مشهد شده است.

بنای این حمام به دوران صفویه برمیگردد و در سال 1356 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. حمام شاه در سال 1378 شمسی به دستور آستان قدس رضوی ، بازسازی شد و در سال شمسی به موزه مردم شناسی تغییر کاربری دارد.

حمام شاه مشهد, قسمت های مختلف حمام مهدی قلی, بزرگترین حمام

حمام شاه مشهد کجاست

حمام شاه مشهد کجاست؟

حمام شاه مشهد در نزدیکی بازار بزرگ و مسجد 72 تن قرار گرفته است. از آنجا که این حمام نزدیک به حرم امام رضا ساخته شده میتوانید به خروجی ضلع غربی صحن جامع رضوی بروید و وارد خیابان اندرزگو شوید.

آدرس : مشهد ، انتهای خیابان اندرزگو ( خسروی نو ) ، اندرزگو 13 ، انتهای بازار بزرگ ( بازار فرش فروش ها )

حمام شاه مشهد کجاست, معماری حمام شاه مشهد, تاریخچه حمام شاه مشهد

عکس های حمام شاه مشهد

سبک معماری حمام شاه مشهد

معماری حمام های ایرانی متناسب با اقلیم وفرهنگ کلی کشوربا الگویی واحد ساخته شده اند گرچه حمام های هر منطقه تفاوت هایی با یکدیگر دارند. از آنجا که مشهد به دلیل وجود حرم امام رضا همواره شهری زائر پذیر بوده است ، حمام های زیادی در این شهر به خصوص اطراف حرم ساخته شده بودند که اغلب آنها در جریان تخریب بزرگ محدوده اطراف حرم در سال 1354 از بین رفتند.

حمام مهدی قلی بیک که معروف به حمام شاه است از این تخریب ، جان سالم به در برده است. بنای حمام یکی از بزرگترین بناهای حمام های ایرانی است که سبک قدیمی حمام ها را به نمایش می گذارد.

بنای اصلی از آجر ، آهک ، ساروج ، سنگ ، شیشه ، فلز و کاشی ساخته شده است.

حمام از مجموعه فضاهای متعدد تشکیل شده که بزرگترین و زیباترین قسمت آن ، بخش بینه حمام است که با هشت ستون و تزئینات نقاشی مشخص می شود.

قسمت های مختلف حمام مهدی قلی بیک عبارتند از :

آثار موزه مردم شناسی حمام شاه مشهد, بازدید از حمام شاه مشهد, عکس های حمام شاه مشهد

سربینه حمام شاه مشهد

سربینه : سربینه حمام ، چهار مکان برای تعویض لباس و قرار دادن لباس مردم عام و یک سکو به عنوان شاه نشین دارد که ویژه اشراف و بزرگان است. سربینه با نقاشی و کاشی کاری تزئین شده است. این قسمت دارای گچ بری و ساروج بری با 28 لایه است که 13 لایه آن با نقاشی تزئین شده است.

قدیمی ترین لایه مربوط به دوران صفوی و جدیدترین لایه مربوط به اواخر قاجار است.

قوس های ساخته شده در سربینه 5 و 7 شاخ بزی است که از قوس های پرکاربرد معماری ایرانی به حساب می آیند.

هشتی یا میان در : بعد از سر بینه وارد فضایی به نام هشتی یا میاندر می شوید که سربینه را به گرمخانه متصل می کند. در وسط هشتی ، حوض کوچکی قرار دارد که بعد از بیرون آمدن از گرمخانه ، مردم پایشان را در آب سرد می شسته اند و سپس وارد سربینه می شدند.

گرمخانه حمام شاه مشهد

گرمخانه : بعد از عبور از هشتی وارد گرمخانه می شوید که محل استحمام بوده است. فضای گرمخانه مربعی و با چهار ستون در وسط است که پوششی گنبدی شکل با چند گلجام در سقف دارد اطراف گرمخانه سه غرفه برای نشستن و استحمام ساخته شده است. در قسمت غربی ، خزینه آب گرم قرار داشته که سطح آن از کف گرمخانه بلندتر است.

آب حمام در ابتدا از یک قنات و سپس از چاه های موجود در سربینه تامین می شده است. حمام دارای تنبوشه و حوضچه تصفیه است که آب از آنجا به دیگ های مسی کف خزینه به نام تیان منتقل شده و گرم می شده است و سپس به گرمخانه منتقل می شده است.

در بخش شمالی گرمخانه فضایی کوچک به نام نظافت خانه یا نوره کش خانه وجود دارد که برای از بین بردن موهای زائد با نوره مورد استفاده قرار می گرفته است.

در دو طرف خزینه آب گرم ، دو اتاق قرار گرفته است ، در اتاق شمالی 3 حوضچه تصفیه آب سرد قرار دارد که گل و لای آب در آن ته نشین می شده.

اتاق دیگر مخصوص استحمام افرادی بوده است که معلول بوده اند یا به بیماری های مسری مبتلا بوده اند و از طریق دریچه تعبیه شده در اتاق ، آب گرمشان را از خزینه برمی داشته اند.این اتاق هب نام خلوتگاه معروف بوده است.

چاله حوض حمام شاه مشهد

چاله حوض : چاله حوض یا استخر شنا برای آب تنی بعد از حمام استفاده می شده است.

گلخن یا آتشخانه : در پشت خزینه فضای آتشخانه قرار دارد که به نام تون یا گلخن معروف است و محل روشن کردن آتش برای گرم کردن آب خزینه بوده است. شخصی که مسئول این کار است به نام تون تاب شناخته می شود. تون تاب بعد از تهیه سوخت حمام با هیزم یا فضولات حیوانات ، آنها را درون کوره تون زیر تیان ها یا دیگ های مسی می گذاشته و آتش را روشن می کرده است .دود ناشی از سوختن هیزم ها به وسیله دودکشهای مخصوص که گربه رو نامیده می شده اند به خارج از فضای حمام می رفته است.

این کانال های باریک و مارپیچ از تون به سمت کف گرمخانه و سربینه و سپس دودکش ها می رفته است و فضای حمام را گرم می کرده است. در واقع حمام های قدیم ایرانی از سیستم گرمایش از کف استفاده می کرده اند که امروزه در معماری نوین نقش مهمی دارد.

از خاکستر باقیمانده در کانال های تون ، برای شستشو یا ساخت ملات ساروج استفاده می شده است.

نقاشی های سقف حمام شاه مشهد

تاریخچه حمام شاه مشهد

حمام مهدی قلی بیک در سال 1027 قمری به دستور مهدی قلی بیک جانی قربانی ساخته شد.

موزه مردم شناسی حمام شاه مشهد, بازدید از حمام شاه مشهد, عکس های حمام شاه مشهد

تاریخچه حمام شاه مشهد

او یکی از بازماندگان امیر ارغون آقای ویرات یکی از امیران ترک خراسان بود که به عنوان میر آخور یا رئیس اصطبل شاهی ، شاه عباس اول صفوی منصوب شده بود.

مهدی قلی بیک حمام را وقت حرم امام رضا کرد و علاوه بر آن یک قنات هم برای حمام ساخت ، به این شرط ک مازاد آب آن به مسجد گوهرشاد برسد و اضافه آن صرف امور خیریه شده و مازاد آن به زمین های زراعی خارج شهر برود.

مجاورت حمام با بنای تاریخی مسجد شاه یا مقبره امیر ملکشاه و همچنین نزدیک بودن آن به حرم امام رضا باعث شد که به نام حمام شاه و بعد از سال 57 به نام حمام رضوی معروف شود.