بررسی بیوگرافی و آثار هاتف اصفهانی شاعر قرن دوازده
- مجموعه: هنر و هنرمند
زندگینامه هاتف اصفهانی شاعر بنام ایرانی
چکیده ای از بیوگرافی هاتف اصفهانی
نام : هاتف اصفهانی
زادهٔ: نیمه نخست قرن دوازدهم اصفهان
درگذشت : ۱۱۹۸ ه.ق قم
فرزندان : سحاب اصفهانی
هاتف اصفهانی کیست؟
نام او سید احمد حسینی بود که در سال های ابتدای قرن دوازدهم در اصفهان متولد شد. او را متخلص به هاتف که زاده ی اصفهان است یا همان هاتف اصفهانی می شناختند، هاتف در زمینه های مختلف ریاضی، حکمت و طب تحصیل نمود و او را می توانیم یکی از تحصیل کردگان بنام زمان خود نیز بنامیم.
تحصیلات هاتف باعث شد تا او را با نام حکیم اصفهانی و یا طبیب اصفهانی نیز بشناسد. او نزد میرزا محمد نصیر اصفهانی تحصیل کرد. البته که هاتف در کنار استاد میرزا محمد نصیر اصفهانی، شعر را به استادی مشتاق فرا گرفت و در این زمینه توانسته بود، خوب ظاهر شود و در کنار این تحصیلات و از هم نشینی با این استاد مشتاق بزرگوار، توانست با افراد معروفی همچون صباحی، آذر و صهبا، آشنا شود.
خاندان هاتف در روستایی به نام اردوبا در استان آذربایجان زندگی می کردند و ریشه و اصالت هاتف را نیز می توانیم به همین روستا اطلاق نماییم. البته خانواده هاتف اصفهانی تا زمان حکومت صفویان در این روستا ساکن بودند، بعد از آن بنا بر دلایلی به سمت اصفهان حرکت کردند و در آنجا سکونت یافتند و هاتف نیز در اصفهان چشم به جهان گشود و از این رو، او را اصفهانی می نامند.
حافظ با تحصیل در زمینه های مختلفی که برایتان نام بردیم، تسلط زیادی بر علوم مختلف پیدا کرد و آشنایی او با ادیان الهی، زرتشت و مسیحیت، معارف الهی و مشارب عرفانی ، باعث شد تا بتواند به درجه ی خاصی از عقاید عرفانی دست پیدا کند که رد پای این عرفان را می توانید در اشعار و آثار او به خوبی بیابید.
البته لازم به ذکر است بدانید که هاتف ابتدا طبیب بود و چون این شغل نمی توانست آن آرامش دلخواه را در اختیار او قرار دهد، طبابت را از مسیر اصلی زندگی اش کنار گذاشت و به سرودن شعر و عرفان روی آورد و توانست در این جایگاه به خوبی ظاهر شود.
اصول هاتف اصفهانی در سرودن شعر
همان طور که خدمت تان عرض کردیم، هاتف توانست به واسطه ی شاگردی نزد استاد مشتاق، با آذر بیگدلی و صباحی بیگدلی، روابط دوستانه قدرتمندی را ایجاد کند که بعد ها این دوستی توانست هاتف را از اصفهان بیرون بکشد و به سمت قم و کاشان روانه کند.
در واقع اگر این دوستی ها نبود، شاید هاتف هرگز از اصفهان خارج نمی شد و تا آخر عمر خود، آن شهر را برای سکونت برمی گزید. مهم ترین اصلی که هاتف در سرودن اشعار خود به آن پایبند بود، دوری از تملق و مدح پادشاهان بود. البته که او به واسطه ی رابطه ی بسیار صمیمی اش با آذر و صباحی، اشعاری در مدح قطعات این دو شاعر داشته اما در کل، عقیده داشت که شعری که بر پایه ی مدح پادشاهان بنا شده باشد، ارج و قرب کافی را ندارد.
به دنبال این عقیده، به هیچ وجه خط مشی نظامی و فردوسی را در سرودن شعر، نمی پسندید چرا که معتقد بود آن ها با مدح بیش از اندازه ی شاهان دوران خود، از ارزش قطعات هنری شان کاسته اند. برعکس؛ به شدت عاشق سبک سعدی در سرودن بود و تا آخر عمرش سعی کرد تا ردی از آثار و منش سعدی را در غزلیات خود به جای بگذارد.
سبک بازگشت؛ سبک شعری هاتف اصفهانی
دوران زندگی هاتف مصادف با اتفاقاتی بود که در کشور و مخصوصا در اصفهان افتاد و این اتفاقات زمینه ساز این شد تا سبک بازگشت در شعر، پیدا شود. در این سبک، شعر فارسی داشت در مسیر طبیعی حرکت می کرد که تحت تاثیر تحولات برخاسته از شرایط تاریخی و اجتماعی جامعه نیز قرار داشت.
به دنبال این سبک، اکثر شعرای این دوره، شعر را تقلید از سردمداران ادب فارسی و بدون هیچ گونه نوآوری خاصی می سرودند. البته این روال کم کم عوض شد و شعر به جایی رسید که شاعر توانست بر اساس ذوق، سلیقه و قریحه ی ذاتی خود، شعر بسراید.
هاتف توانست به خوبی از پس سبک بازگشت در آن دوران برآید و آثار او را می توانیم یکی از قوی ترین آثاری معرفی کنیم که به این سبک سروده شده است. به هر حال هاتف شاعر خلاق و قدرتمندی بود و اشعار و آثار او توانست همچون چاشنی تازه ای برای شعر فارسی و عربی، عرض اندام نماید.
آثار هاتف اصفهانی
هاتف قصیده های زیادی دارد که برای سرودن آن، قصاید سنایی را الگوی مستقیم خود قرار داده است. البته که هاتف در سرودن قصیده، علاوه بر سنایی، الطفات خاصی به خاقانی و انوری نیز داشت، اما تمامی قصاید او دقیقا منطبق بر قصاید سنایی سروده شده است. اینکه می گوییم منطبق، منظورمان این است که وزن، قافیه و ترکیبات شعری سنایی در آثار هاتف به طور بسیار واضحی پدیدار است.
غزلیات هاتف نیز با پیروی از سبک حافظ و سعدی، سروده شد است و او در سرودن غزل تنها این دو شاعر بنام ایرانی را قبول داشت. البته یکی از قوی ترین آثار هاتف، ترجیع بند او است. در واقع ترجیع بند هاتف یکی از معروف ترین ترجیع بندهای فارسی است که درآن سعی کرده تا به وحدت ادیان مختلف با یکدیگر بپردازد. او در این ترجیع بند توانسته به زیبایی هر چه تمام تر درباره ی وحدت ذات و توحید صحبت کند و این موضوع را با ظرافت هر چه تمام تر مطرح نماید.
در انتها، عمر هاتف در قم پایان یافت او در سال 1198 ق. دیده از جهان فروبست. تحقیقات و بررسی های مختلف، حاکی از آن است که مقبره ی هاتف در صحن حضرت معصومه (ع) قرار دارد اما متاسفانه تا به امروز هیچ اثری از مقبره ی هاتف پیدا نشده و جایی با این عنوان در قم به عنوان آثار باستانی ایران، ذکر نشده است.
گردآوری : بخش علمی بیتوته