دیسپنه یا تنگی نفس؛ از اضطراب ساده تا حمله قلبی!
- مجموعه: بیماری ها و راه درمان
دیسپنه اصطلاح پزشکی تنگی نفس است
تنگی نفس (دیسپنه) چیست؟ + تمام علل شایع و خطرناک
تنگی نفس یا احساس کمبود هوا، حالتی است که احساس میکنید نمیتوانید هوای کافی به ریههایتان وارد کنید. ممکن است احساس کنید قفسه سینهتان تنگ شده، نفسنفس میزنید یا برای تنفس سختتر تلاش میکنید. بیماریهای قلبی و ریوی شایعترین علل تنگی نفس هستند.
تنگی نفس ناگهانی ممکن است اورژانسی باشد
تنگی نفس چیست؟
تنگی نفس (دیس پنه) اصطلاح پزشکی برای احساس کمبود نفس است. ممکن است آن را به صورت «گرسنگی هوا»، احساس فشار در قفسه سینه یا تلاش زیاد برای تنفس توصیف کنید. تنگی نفس اغلب علامت مشکلات قلبی و ریوی است، اما میتواند ناشی از آسم، آلرژی، اضطراب، ورزش شدید یا سرماخوردگی معمولی نیز باشد.
انواع خاص تنگی نفس
• تنگی نفس حملهای شبانه (PND): حدود ۱ تا ۲ ساعت پس از به خواب رفتن، ناگهان احساس میکنید نمیتوانید نفس بکشید و بیدار میشوید.
• تنگی نفس همراه با آه کشیدن: مدام احساس میکنید باید عمیق نفس بکشید و بعد از آن آه بکشید تا کمی راحت شوید.
کمخونی یکی از علل شایع تنگی نفس است
تنگی نفس حاد در مقابل مزمن
• حاد: ناگهانی شروع میشود و معمولاً چند ساعت تا چند روز طول میکشد (مثل آلرژی، اضطراب، سرماخوردگی، حمله قلبی، آنافیلاکسی یا لخته خون ریوی).
• مزمن: چند هفته یا بیشتر طول میکشد یا مرتب برمیگردد (مثل آسم، نارسایی قلبی، COPD، کمتحرکی یا چاقی).
چه کسانی بیشتر دچار تنگی نفس میشوند؟
تقریباً همه ممکن است گاهی دچار آن شوند، اما احتمال آن در افراد زیر بیشتر است:
• کمخونی
• اضطراب
• بیماریهای قلبی یا ریوی
• سابقه سیگار کشیدن
• عفونت تنفسی
• BMI بالای ۳۰ (اضافه وزن یا چاقی)
• کمتحرکی
علائم همراه تنگی نفس
• احساس فشار یا سنگینی در قفسه سینه
• نیاز به زور زدن برای نفس عمیق کشیدن
• تنفس سریع یا تپش قلب
• صدای خسخس یا سوت (ویزینگ یا استریدور)
چاقی باعث تنگی نفس هنگام فعالیت میشود
علل شایع تنگی نفس
قلب و ریه با هم کار میکنند تا اکسیژن را به خون برسانند و دیاکسید کربن را خارج کنند. هر مشکلی در این سیستم باعث میشود بدن به شما «دستور» بدهد سختتر نفس بکشید.
بیماریهای ریوی و راههای هوایی
• آسم
• آلرژی
• COPD (بیماری مزمن انسدادی ریه)
• عفونتهای تنفسی (برونشیت، کووید-۱۹، آنفلوآنزا، ذاتالریه)
• مایع یا التهاب اطراف ریه (پلورزی، افیوژن پلور)
• مایع یا زخم داخل ریه (ادم ریوی، فیبروز)
• سرطان ریه یا مزوتلیوما
• فشار خون ریوی
• سارکوئیدوز، سل
• فروافتادگی ریه (پنوموتوراکس)
• لخته خون در ریه (آمبولی ریه)
• خفگی
بیماریهای قلبی و خونی
• کمخونی
• نارسایی قلبی
• کاردیومیوپاتی
• آریتمی قلبی
• التهاب قلب (اندوکاردیت، پریکاردیت، میوکاردیت)
علل دیگر
• اضطراب و حملات پانیک
• شکستگی دنده یا آسیب قفسه سینه
• برخی داروها (مثل استاتینها یا بتابلوکرها)
• دمای خیلی بالا یا خیلی پایین
• چاقی
• کمتحرکی طولانیمدت
• آپنه خواب (میتواند باعث PND شود)
تشخیص تنگی نفس یا دیس پنه
پزشک معاینه فیزیکی میکند، با گوشی به ریهها گوش میدهد، فشار خون و سطح اکسیژن خون (با پالس اکسیمتر) را چک میکند. ممکن است آزمایشهای زیر هم لازم باشد:
• عکس قفسه سینه یا سیتی اسکن
• آزمایش خون
• تست عملکرد ریه
• تست ورزش قلبی-ریوی
آمبولی ریه با تنگی نفس شدید همراه است
درمان تنگی نفس یا دیس پنه
درمان بستگی به علت اصلی دارد. راههای کلی بهبود تنفس:
• ورزش منظم (تقویت قلب و ریه)
• تکنیکهای آرامسازی و تنفس (مخصوصاً برای اضطراب و بیماریهای ریوی)
• داروهای گشادکننده برونش (برای آسم و COPD)
• داروهای ضداضطراب یا ضددرد
• اکسیژندرمانی (در صورت پایین بودن سطح اکسیژن خون)
پیشگیری از کم خونی
• کنترل بیماریهای زمینهای با کمک پزشک
• ترک سیگار
• حفظ وزن سالم
• ورزش منظم
• دوری از دود، مواد شیمیایی و آلودگی هوا
• انجام تمرینات تنفسی
• پرهیز از فعالیت شدید در هوای خیلی گرم، سرد یا مرطوب
چه زمانی فوراً به پزشک یا اورژانس مراجعه کنیم؟
اگر هر یک از علائم زیر را داشتید فوراً به اورژانس بروید:
• تنگی نفس ناگهانی و شدید
• نمیتوانید نفس بکشید یا حرف بزنید
• تنگی نفس حتی بعد از ۳۰ دقیقه استراحت
• کبودی لبها، پوست یا ناخنها (سیانوز)
• درد یا سنگینی قفسه سینه
• تپش قلب شدید یا نامنظم
• تب بالا
• صدای سوت بلند یا خسخس شدید
• تورم پاها یا مچ پا
اضطراب هم میتواند تنگی نفس ایجاد کند
سوالات متداول
1. تفاوت تنگی نفس حاد و مزمن چیست؟
تنگی نفس حاد بهصورت ناگهانی (در عرض چند دقیقه تا چند روز) ایجاد میشود؛ در حالی که تنگی نفس مزمن بیش از ۴ تا ۸ هفته ادامه دارد یا بهصورت عودکننده ظاهر میشود.
2. شایعترین علل تنگی نفس کداماند؟
شایعترین علل شامل بیماریهای قلبی (نارسایی قلب)، بیماریهای ریوی (آسم، COPD، آمبولی ریه)، کمخونی، اضطراب و حملات پانیک، چاقی و کمتحرکی هستند.
3. تنگی نفس عصبی واقعاً وجود دارد؟
بلی. در اختلالات اضطرابی و حملات پانیک، بهدلیل هایپرونتیلاسیون (تنفس بیش از حد سریع و سطحی) فرد احساس واقعی تنگی نفس میکند، حتی اگر سطح اکسیژن خون کاملاً طبیعی باشد.
4. تنگی نفس شبانه (بهویژه هنگام دراز کشیدن) نشانه چیست؟
معمولاً به نارسایی قلبی چپ (orthopnea) یا بازگشت مایع به ریهها مربوط است. همچنین در آپنه خواب شدید و رفلاکس شدید معده-مری نیز دیده میشود.
5. آیا چاقی میتواند باعث تنگی نفس دائمی شود؟
بله. چاقی مفرط (BMI ≥ 35–40) با افزایش فشار داخل شکمی و کاهش ظرفیت عملکردی ریهها باعث تنگی نفس هنگام فعالیت و حتی در حالت استراحت میشود.
6. تنگی نفس در بارداری طبیعی است؟
تا حدی بله (بهویژه در سهماهه سوم بهدلیل فشار رحم بر دیافراگم)، اما تنگی نفس شدید، ناگهانی یا همراه تورم پاها باید فوراً بررسی شود (احتمال پرهاکلامپسی یا آمبولی).
7. آیا داروها میتوانند باعث تنگی نفس شوند؟
بله. شایعترین داروهای محرک تنگی نفس عبارتند از: بتابلوکرها، آسپیرین یا NSAIDs در افراد حساس، برخی داروهای شیمیدرمانی و در موارد نادر استاتینها.
8. برای تنگی نفس ناشی از اضطراب چه باید کرد؟
تمرینات تنفسی آهسته (تنفس دیافراگمی ۴-۷-۸)، تمرکز بر بازدم طولانی، تکنیکهای ذهنآگاهی و در موارد شدید داروهای ضداضطراب کوتاهاثر تحت نظر روانپزشک.
9. آیا تنگی نفس در ارتفاع طبیعی است؟
بله. در ارتفاعات بالای ۲۵۰۰ متر بهدلیل کاهش فشار جزئی اکسیژن، تنگی نفس هنگام فعالیت شایع و طبیعی است، مگر اینکه همراه سردرد شدید، سرگیجه یا استفراغ باشد (نشانه بیماری ارتفاع).
10. آیا تنگی نفس همیشه به معنی بیماری قلبی یا ریوی است؟
خیر. در حدود ۲۰–۳۰٪ موارد، علت عملکردی (عصبی-روانی)، کمخونی، چاقی یا کمتحرکی است و مشکل ساختاری در قلب یا ریه وجود ندارد.
نکته پایانی
تنگی نفس گاهی کاملاً بیخطر و گذراست، اما گاهی علامت یک وضعیت اورژانسی و خطرناک است. اگر تنگی نفس جدید، شدید یا همراه با علائم هشدار است، حتماً سریعاً کمک پزشکی بگیرید. اگر به طور مزمن تنگی نفس دارید، با پزشکتان برنامه مدیریت طولانیمدت بچینید؛ حتی تغییرات کوچک هم میتوانند کیفیت زندگیتان را خیلی بهتر کنند.
گردآوری:بخش سلامت بیتوته
