بازگشت به گذشته با جمعه مسجد (+تصاویر)

مجموعه: مکانهای زيارتي ايران و جهان

جمعه مسجد اردبیل

از هنر تا تاریخ: کاوش در معماری سلجوقی جمعه مسجد اردبیل

جمعه مسجد از جاهای دیدنی اردبیل در محله پیرشمس‌الدین است. این بنای تاریخی در کنار آتشکده‌ای قرار دارد که مربوط به دوره اشکانی بود. ساختمان پیشین مسجد که بخشی از آن مربوط به آتشکده بوده است، شامل حیات، ایوان و طاق باشکوهی می‌شد. این بنادر حمله مغول در سال ۶۲۰ هجری قمری از بین رفت و در حدود سال ۶۵۰ هجری قمری مجددا بازسازی شد؛ در حال حاضر، ساختمان اصلی مسجد از بین رفته و تنها بخش‌هایی از آن باقی مانده است.

تاریخچه جمعه مسجد اردبیل

تاریخچه جمعه مسجد اردبیل

جمعه مسجد اردبیل دارای یک تاریخ باستانی و تاریخچه فرهنگی غنی است. بنا به منابع، ساختمان اصلی این مسجد در دوره سلجوقی به شکل گرفته و حتی در دوره صفوی نیز به عنوان مسجدی فعال بوده است. این مسجد تحت حمله مغولان نیز آسیب‌های زیادی دیده است، اما در دوره ایلخانی مرمت شده و به تدریج بازسازی شده است.

با وجود مواجهه با حوادث تاریخی، مسجد جمعه اردبیل تا دوره حمله مغول و ایلخانی مورد توجه و ترمیم قرار گرفته است. با این حال، زلزله‌ها به عنوان یک عامل اصلی در از بین رفتن بخش‌هایی از مسجد شناخته شده‌اند.

تحقیقات باستان‌شناسی انجام شده در اطراف مسجد نشان داده که این بنا به ویژه در دوره صفوی مورد توجه قرار گرفته و مرمت شده است. سفال‌هایی که در این تحقیقات به دست آمده‌اند نیز به قرن چهارم هجری میلادی برمی‌گردند.

در تاریخ ۲۸ خرداد ۱۳۱۵، جمعه مسجد اردبیل با شماره ثبتی ۲۴۸ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، که نشان از ارزش تاریخی و فرهنگی این مسجد دارد.

معماری جمعه مسجد

معماری جمعه مسجد اردبیل 

مسجد جمعه اردبیل، با گذشت زمان و از دوره سلجوقی، مکانی با تاریخ و تاریخچه فرهنگی بسیار غنی است. این مسجد در حال حاضر به دلیل از بین رفتن ساختمان اصلی، تنها با گنبدخانه و ایوان بزرگ خود باقی مانده است. با این حال، این باقی‌مانده‌ها همچنان شاهدی بر فرهنگ و هنر معماری گذشته هستند.

از نظر معماری، جمعه مسجد اردبیل با تفاوت‌های قابل توجهی نسبت به معماری مساجد دوره سلجوقی برخوردار است. در حالی که معماری مساجد این دوره معمولاً به صورت چهارایوانی طراحی می‌شدند، این مسجد این الگو را دنبال نکرده و به شکل مختلفی از آن پیروی کرده است.

مسجد جمعه اردبیل

اجزای مسجد اردبیل شامل چهار بخش اصلی است: 

1. پایه مناره 

این بخش از مسجد در فاصله‌ای کوتاه از محوطه مسجد قرار دارد. مناره به شیوه معماری سلجوقیان ساخته شده و دارای دو قسمت است. پایه مناره به‌صورت هشت‌ضلعی با ساختاری متنوع آراسته شده و بخش دیگر آن بدنه استوانه‌ای مناره با قطر پنج متر است. در بدنه مناره کتیبه‌هایی نیز جا گرفته‌اند، که گفته می‌شود متعلق به «اوزون حسن آق قویونلو» با تاریخ ۸۷۸ هجری است.

2. تیرپوش بخش از مسجد جمعه اردبیل

این بخش از مسجد به نام تیرپوش شناخته می‌شود و با ابعاد هشت در ۱۵ متر بر روی ۹ ستون چوبی ساخته شده است. ستون‌ها بر پایه‌های سنگی نامنظم ایستاده و تاییده‌ای از هنر معماری گذشته را ارائه می‌دهند.

3. ایوان شمالی گنبدخانه 

ایوان شمالی گنبدخانه به سبک ایوان‌سازی دوره ساسانی ساخته شده و در دوره قاجاریه با سقف ساده تیرپوش به بقعه و شبستان ساده تغییر یافته است.

4. بنای جمعه مسجداردبیل

بخش آخر بنا، مسجد قدیم، یک ساختمان مرکب از چهار تاق و گنبد است. این بنا از آجر ساخته شده و در تزیینات آن از کاشی به میزان کمی استفاده شده است. برخی از نماها به دلیل گذشت زمان از بین رفته اما تزیینات داخلی زیر گنبد هنوز باقی‌مانده و زیبایی خود را حفظ کرده‌اند.

این مسجد با ارثی زیبا از گذشته، نه تنها به عنوان یک مکان عبادی بلکه به عنوان یک اثر هنری تاریخی ارزشمند شناخته می‌شود.

مسجد تاریخی اردبیل

وضعیت کنونی جمعه مسجد اردبیل

وضعیت کنونی جمعه مسجد نشان از تغییرات و تخریب‌های بسیاری در طول زمان دارد. بنا اصلی مسجد که در دوره آبادانی گنبد داشته است، اکنون محوطه مکعبی آن سرپاست. محوطه اصلی و مربع‌شکل مسجد در قسمت‌های غربی و شرقی دارای طاق‌نماهای متعدد است که در هر بدنه سه دهنه دیده می‌شود.

ایوان مجاور گنبدخانه اکنون به‌صورت مسجدی دایر شده است و مورد استفاده محلی‌ها قرار گرفته است. از این مسجد به وسیله شبکه راه‌های زیرزمینی می‌توان به محوطه محراب و راهروهای زیرزمینی دسترسی یافت. پوشش فعلی مسجد به‌صورت سقف تیرپوشی مسطح با استفاده از ستون‌های سه‌تایی ساخته شده است که در زمان دوره قاجار ساخته شده بود.

باقی‌مانده این مسجد محدود به بخش‌هایی از ساقه ترک‌دار منشوری گنبد است. گنبد فریبا و رفیع این مسجد از بین رفته و زیر تالار اصلی مسجد فرو ریخته شده است. در زیر تالار اصلی، دهلیزها و راهروهایی به‌منظور تسهیل عبور و مرور مردم و اجتماعات ساخته شده‌اند. این راهروها در انتها به راهروهای زیرزمینی اتصال پیدا می‌کنند.

همچنین، حومه مسجد به دلیل تصرفات بی‌رویه و عدم رعایت حریم تپه، منجر به کاهش وسعت محوطه مسجد شده است. مسجد در کنار جاده و در مسیر حرکت وسایل نقلیه سنگین قرار گرفته است که ممکن است خطر فرسودگی مسجد را افزایش دهد.

در اطلاعات برخی منابع، این مسجد به نام مسجد جامع نیز شناخته شده است. این توصیف نشان‌دهنده وضعیت کنونی مسجد جمعه اردبیل و تحولاتی که در طول زمان بر روی این بنا اتفاق افتاده است.

دسترسی به جمعه مسجد اردبیل

برای دسترسی به جمعه مسجد، می‌توانید از مسیر زیر پیروی کنید:

از میدان شریعتی در مرکز شهر شروع کنید.وارد بلوار امام‌خمینی شوید.پس از حرکت در این بلوار، به سمت چهارراه طالقانی بروید.در چهارراه طالقانی، به سمت راست بپیچید و به سمت بلوار مدنی حرکت کنید.پس از ورود به بلوار مدنی، به طول چندصد متر حرکت کنید.در سمت چپ شما، جمعه مسجد خودنمایی خواهد کرد.حالا شما می‌توانید از این مسیر دسترسی پیدا کرده و به جمعه مسجد اردبیل برسید.

مکان های دیدنی اطراف جمعه مسجد اردبیل

 اطراف جمعه مسجد اردبیل، مناطق زیبا و جاذبه‌های گردشگری متنوعی وجود دارند که قابلیت بازدید و تفریح را فراهم می‌کنند. برخی از این مکان‌ها عبارتند از:

دریاچه شورابیل

دریاچه شورابیل یکی از مهم‌ترین مراکز تفریحی اردبیل است. این دریاچه دارای امکانات رفاهی متنوعی مانند مسیر پیاده‌روی، پیست قایقرانی، زیپ لاین و مسیر دوچرخه‌سواری می‌باشد.

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی 

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی که در میراث جهانی یونسکو ثبت شده، یک مجموعه هنری و معماری است. این بقعه از دوره ایلخانی تا صفوی قدمت دارد و محل استراحت و زیارت زیادی برای گردشگران و مسافران است.

این جاذبه‌های گردشگری اطراف جمعه مسجد اردبیل می‌توانند تجربه‌ی یک سفر فرهنگی و تاریخی را برای بازدیدکنندگان ایجاد کنند. 

سوالات متداول درباره جمعه مسجد اردبیل

1. چه زمانی جمعه مسجد اردبیل ساخته شده است؟

جمعه مسجد اردبیل در دوره سلجوقی ساخته شده و قدمت آن به دوره‌های گذشته بازمی‌گردد.

2. آیا جمعه مسجد اردبیل تحت حملات تاریخی قرار گرفته است؟

بله، این مسجد در دوره حمله مغول آسیب‌هایی دیده و در دوره ایلخانی مرمت شده است.

3. چه امکانات تفریحی در اطراف جمعه مسجد وجود دارد؟

در اطراف جمعه مسجد اردبیل امکاناتی مانند دریاچه شورابیل با مسیر پیاده‌روی و پیست قایقرانی قرار دارد.

4. آیا بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی متعلق به جمعه مسجد است؟

بله، بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی نیز به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی جنبه مذهبی جمعه مسجد اردبیل شناخته می‌شود.

5. چه تغییراتی در وضعیت جمعه مسجد اردبیل اکنون مشاهده می‌شود؟

وضعیت فعلی جمعه مسجد اردبیل نشان می‌دهد که بخش‌هایی از بنا از بین رفته و ترمیماتی انجام شده است، و در مجاور جاده و مسیر حرکت وسایل نقلیه سنگین قرار گرفته است.

سخن پایانی مقاله درباره ی جمعه مسجد اردبیل

در این مقاله از بیتوته، به بررسی عمیق تاریخ و معماری جمعه مسجد اردبیل پرداختیم. این مسجد که نمادی از فرهنگ و هنر گذشته است، با تاریخچه‌ای پربار از دوره سلجوقی به ما یادآوری می‌کند. امکانات تفریحی اطراف این مسجد نیز زیبایی‌های طبیعی اردبیل را به توریستان ارائه می‌دهد. از بازدید از دریاچه شورابیل تا زیارت بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، این منطقه میزبان تجربه‌های فراموش‌نشدنی است.

با کاوش در تاریخی کهنه و شگفتی‌های معماری، جمعه مسجد اردبیل به عنوان یکی از میراث‌های ملی ایران درخشان می‌پردازد. امیدواریم که این مقاله به علاقه‌مندان به تاریخ، هنر و سفر، اطلاعات ارزشمندی فراهم کرده و برای آنان تحولی در درک و شناخت از ارزشهای فرهنگی کشورمان ایجاد کند.

  گرد آوری:بخش گردشگری بیتوته